Konstrukcje cz. I - jak to się trzyma?

Zacznijmy od tego co widać od pierwszego rzutu oka: kształtu (planu budynku), konstrukcji, czyli wyjaśnienia na jakiej zasadzie budynek przed nami stoi. W kolejnych artykułach (które nigdy nie powstały, pojawią się informacje dotyczące poszczególnych obiektów (jak cerkwie, kościoły, dwory i dzwonnice), jak również szczegóły dotyczące zdobienia i wyposażenia.
A więc... zaczynamy

Karczma w Jeleśni

Budynki są  najczęściej wznoszone na planie czworoboku, zdarzają się jednak o formie bardziej złożonej, np. dwu czworoboków przylegających do siebie na kształt litery L albo trzech czworoboków tworzących trzy boki większego kwadratu (litera U) itp. 

W architekturze drewnianej niezmiernie rzadko spotyka się rozbudowane formy- takim przykładem jest zagroda Korkoszów w Czarnej Górze (Podhale)

Budynki użyteczności publicznej (np. karczmy) czy użytku codziennego jak chaty czy spichlerze, najczęściej wznoszone są  na planie prostokąta, czasem wydłużonego. 

W architekturze sakralnej plan budynku ma znaczenie symboliczne. Dzwonnice jako budynek użyteczności, nie będący miejscem świętym, wymyka się tym zasadom. Z przyczyn praktycznych są  budowane najczęściej na planie kwadratu (dzwonnica w Skale) lub rzadko prostokąta (dzwonnica w Tenczynku). 

W świątyniach najczęściej stosuje się plan krzyża, jako symbolu zbawienia, triumfu nad grzechem i śmiercią. Często w formie krzyża greckiego (czyli o równych ramionach)- na planie krzyża greckiego są  zbudowane kościoły w Skawinkach i Spytkowicach oraz, między innymi, cerkiew w Hoszowie. Warto zwrócić uwagę iż plan to założenie pierwotne- ze względu na rozbudówki i dobudówki często harmonijny plan zostaje nieco zmieniony. Przykładem niech będzie cerkiew w Krowicy Samej (Roztocze), która posiadała początkowo plan zbliżony do krzyża greckiego, jednakże rozbudowa babińca spowodowała zakłócenie harmonii świątyni.

Literatura przedmiotu mówi również o planie okrętu, jako symbol życia na statku, wyobrażającym cerkiew i wędrówki do celu - przykładem takiej cerkwi jest cerkiew w Leszczynach niedaleko zalewu Klimkówka. Jednakże osobiście uważam to za naciągnięcie symboliki. W moim (prywatnym- podkreślam) odczuciu jest to plan krzyża łacińskiego o węższych ramionach. 

Literatura wspomina tez plan koła - symbol wiecznego trwania cerkwi, jej nieskończoności w czasie. O ile swoich wędrówkach po Europie Wschodniej, Środkowej i Południowej, jak i po literaturze, nie spotkałam do tej pory cerkwi budowanej na takim planie, to  kaplice (wyjątkowo budowane na planach wieloboków) można by w ostateczności zaliczyć do obiektów budowanych na planie koła. Na planie ośmioboku jest zbudowana kaplica na Salwatorze w Krakowie, zaś sześciobokiem jest kaplica w Moszczenicy koło Biecza. (podkreślam iż jest to moje spostrzeżenie i prywatna uwaga, a nie oficjalna informacja z literatury przedmiotu)

Plany budynków:

* prostokąt

Spichlerz  w Rajbrocie (pogórze Wiśnicko-Lipnickie)

budynki świeckie, użyteczności publicznej

spichlerze, chaty, karczmy.

• kwadrat

dzwonnice.

• plan krzyża

obiekty sakralne

• plan krzyża greckiego

obiekty sakralne - kościoły, cerkwie

•plan okrętu

cerkwie - wg. mnie kategoria naukowa.

To plan krzyża, ze skróconymi ramionami

• plan koła

cerkwie, kościoły (?) - kategoria naukowa.

Nie znam przykładów

• wielokąty

kaplice (ośmioboki, sześcioboki) -

domniemany w plan koła

plan krzyża greckiego - Cerkiew w Hoszowie - zdj. P. Szechyński

plan kwadratu - dzwonnica w Skale

plan koła (?) (ośmioboku) - kaplica na Salwatorze

plan krzyża łacińskiego - cerkiew w Kwiatoniu

w kształcie U (trzy czworoboki) - Zagroda w Czarnej Górze (Podhale) - zdj. z zasobów internetowych