Konstrukcje cz. III - jak to się trzyma?

Skoro już wiemy jak obiekty drewniane są  skonstruowane, przypatrzmy się jak są  posadowione na ziemi. Tu sprawa jest dużo mniej skomplikowana. W przeważającej ilości przypadków budynki posadawiano na podmurówkach (najczęściej kamiennych, dostępnych w danym regionie. 

Często w opisach znajduje się zdanie "na podmurówce z kamienia polnego"- czyli najpowszechniejszego w danym miejscu). 

W przypadku piwniczek wpuszczanych w ziemię (częste na terenach Łemkowszczyzny), cała piwnica była zrobiona z kamienia (była posadowiona w ziemi), jedynie dach był drewniany. 
Często też budynki stawiane były bez podmurówki, na solidnych kamiennych podwalinach (tzw. PECKACH) - posadowienie "na peckach" powodowało "zawieszenie budynku" nad ziemią, izolowało od wilgoci i innych "przyziemnych" problemów.- tak stawiano budynki lekkie, mniej ważne dla społeczności oraz w założeniu krótkotrwałe: spichlerze, szałasy, szopy czy domy biedoty.

Piwniczka z kamienia - Wołowiec

Na podmurówce - Kościół w Mostku

Na kamiennych peckach Skansen Wsi Białostockiej

Kończąc temat konstrukcji ścian przypatrzmy się jeszcze na chwilę elewacji. Elementy zdobnicze i konstrukcyjne jak ganki czy soboty, wychodzą poza ramy tego artykułu i zostaną omówione w innym miejscu, teraz przypatrzmy się samym ścianom.

W niektórych obiektach konstrukcja jest wyraźnie widoczna na zewnątrz (tak rzecz się ma ze spichlerzami czy częścią chat), w niektórych element drewniany konstrukcji szkieletowej jest elementem zdobniczym (wspomniane domy szachulcowe), jednakże - jak łatwo zauważyć, duża część zabytków drewnianych jest pokryta drewnianymi elementami. 

Może to być szalunek, listewki lub gont. 

Szalunek to pokrycie ścian budynku warstwą połączonych ze sobą desek. Szalunek może być pionowy (najczęściej połączony z listwowaniem), poziomy (ta wersja najczęściej jest praktykowana "na zakładkę" i zwana również "odeskowaniem") lub tez mieszany pionowo-poziomy.

Listwowanie - stosowane w szalunku pionowym. Nabijanie cienkich listewek, na styku desek dla ochrony tego miejsca przed warunkami atmosferycznymi lub dla ozdoby.

Gont - tylko niektóre świątynie mają ściany pokryte gontem. Ta metoda pokrywania ścian była najtrudniejsza i w konsekwencji najdroższa. Tajemnicą mistrzów gonciarstwa był odpowiedni dobór drzewa. Gonty robi się bowiem z drzewa jodłowego, gdyż przede wszystkim nie ma kanałów żywicznych, dzięki czemu po wysuszeniu nie powstają dziury. Gonty wyrabiano w lesie, bezpośrednio po ścięciu drzewa. Drzewo powinno być jeszcze mokre. Najważniejsza w pracy gonciarza była dokładność- poprawek dokonywano ośnikiem, a rowek, czyli wpust, robiono specjalnym dłutem. Dzisiejsze gonty robione są  z suchej tarcicy, dlatego nie mają żywotności gontów robionych metodą tradycyjną.

_________________________________________________________________

Tajemnice mistrzów:

Tajemnicą mistrzów gonciarstwa był odpowiedni dobór drzewa. Gonty robi się bowiem

z drzewa jodłowego, gdyż przede wszystkim nie ma kanałów żywicznych, dzięki czemu po

wysuszeniu nie powstają dziury. Gonty wyrabiano w lesie, bezpośrednio po ścięciu

drzewa. Drzewo powinno być jeszcze mokre. Najważniejsza w pracy gonciarza była

dokładność- poprawek dokonywano ośnikiem, a rowek, czyli wpust, robiono specjalnym

dłutem. Dzisiejsze gonty robione są  z suchej tarcicy, dlatego nie mają żywotności gontów

robionych metodą tradycyjną.

_________________________________________________________________
Ściany mogą również być potynkowane. 

To częsta praktyka w dworach i przydrożnych kapliczkach. 
W niektórych regionach ściany są  dodatkowo zdobione. Najsłynniejsza chyba wieś w Polsce - Zalipie koło Dąbrowy Tarnowskiej- słynie z malowanych chat. Elewacje najczęściej są  ozdobione różnokolorowymi kwiatami, które mieszkanki wsi malują w Święto Bożego Ciała.
W tym miejscu turysta spod spichlerza w Rajbrocie ma już wyjaśnione trzy słowa z opisu. 

Tylko trzy słowa. 

W następnym artykule przejdę do tematu dachów - dwuspadowych, czterospadowych, mansardowych i namiotowych, jak również poruszony zostanie temat sobót i podcieni. 

oszalowanie poziome - na zakładkę
 Kaplica na Wodzie - Ojców

Wyraźne listwowanie - Mostek koło Miechowa

pokryte gontem - Kwiatoń, Beskid Niski 

potynkowane, widoczny zrąb - zabudowa w Ojcowie

szalunek pionowy - Iwanowice, Dłubniański PK

Bibliografia:

• Szlak Architektury Drewnianej Województwa Małopolskiego. Wyd. Urząd Marszałkowski i Bezdroża

• Kościóły drewniane Karpat i Podkarpacia. wyd. Rewasz

• Cerkwie drewniane Karpat i Pokarpacia. Wyd. Rewaszx

• Piekno słowackiej kultury. Cerkwie i kościoły. Wyd. Dajama

• Dwór polski. Architektura, tradycja, historia. Wyd. Kluszczyński

• Materiały R.Respondowskiego "Inwentaryzacja krajoznawcza"

• Beskid Niski. Przewodnik- Grzesik Traczyk

• Łemkowie. Materiały konferencyjne