Chałupa Sabały

Chałupa Sabały przy ul. Krzeptówki 17 zbudowana prawdopodobnie pod koniec XVIII lub na początku XIX w. Rozbudowano ją u schyłku XIX stulecia. Według tradycji w domu mieszkał najsłynniejszy bajarz góralski, Jan Krzeptowski - Sabała. 

Zdjęcie pochodzi z Wikipedii.

W 1979 r. po remoncie w chałupie została otwarta wystawa etnograficzna Muzeum Tatrzańskiego, którą  jednak zamknięto w 1984 r. Obecni właściciele obiektu zorganizowali w nim prywatną ekspozycję muzealną. 

Chałupa drewniana, konstrukcji zrębowej, nakryta dachem półszczytowym pokrytym gontami i z dwoma dymnikami w połaci wzdłużnej. Wzniesiona na planie prostokąta, jednotraktowa, o układzie sień-izba-komora, z dobudowanymi wtórnie dwoma komórkami. Stropy belkowe. Rysie belek stropowych ozdobnie profilowane. Chałupa reprezentuje jeden z najstarszych typów budynku mieszkalnego na Podhalu.

Zwana również Sabałówką to rodzinne muzeum prowadzone przez potomków słynnego na Podhalu rodu Krzeptowskich i zarazem najstarszy dom w Zakopanem z przełomu XVIII/XIX w. Chałupa przez ponad 200 lat z pokolenia na pokolenie pozostaje w rękach rodziny. W chałupie urodził się słynny gawędziarz, muzykant Jan Krzeptowski Sabała. Sabałówka to chałupa reprezentująca zabudowę typu śląsko-spiskiego. Znacznie większa jak na tamte czasy chałupa składa się z sieni z piecem chlebowym, piwnicą i chłodnią, z głównej izby (odpowiednikia"czarnej izby") oraz z kumory ("białej izby") z wejściem na wyżkę. Od zewnątrz przy chałupie znajduje się stara, zadaszona studnia. Chałupa jest pełna zabytkowych mebli, narzędzi i sprzętów życia codziennego oraz starych fotografii rodzinnych, które sprawią, że odwiedzenie Sabałówki staje się fascynującą lekcją historii dla każdego. 

Obecnie muzeum, a jeszcze do lat 50-tych ubiegłego wieku chałupa funkcjonowała jako dom mieszkalny. Maria Krzeptowska (ur. 1932 zm. 2012 r.) matka Romualda Szczepaniak-Krupowskiego, który wraz z rodziną prowadzi muzeum, była ostatnią osobą, która urodziła się i wychowała w Sabałówce. Chałupa jest udostępniona do zwiedzania dla osób indywidualnych jak i dla grup zorganizowanych. Istnieje również możliwość zorganizowania posiadów góralskich, lekcji muzealnej lub przyrodniczej z Antonim Ziębą - pracownikiem Tatrzańskiego Parku Narodowego i przewodnikiem tatrzańskim.

Podczas lekcji muzealnej można poznać historię chałupy oraz znanych i interesujących gości, którzy bywali w Sabałówce. Nauczycie się również kilku słów w gwarze góralskiej lub dowiecie się co to są złóbcoki. Posłuchacie Sabałowej nuty, powiedzonek Sabały lub jednej z jego bajek. Zobaczycie jak wygląda typowy strój góralski. A może ktoś ma ochotę na uklepanie moskala lub poznanie techniki robienia kopy z siana? Dla chętnych istnieje możliwość przygotowania poczęstunku. 

Jan Krzeptowski Sabała zwany Sablikiem lub Czakorem (1809 – 1894), ludowy gawędziarz, muzykant, myśliwy, towarzysz tatrzańskich wypraw dr Tytusa Chałubińskiego, legendarna postać Podhala. Urodzony w tej wójtowskiej zagrodzie 26 stycznia 1809 r. był jednym z czterech synów Zofii z Tylków i Jana Gąsienicy. Wraz z braćmi przybrał nazwisko Krzeptowski. W 1833 r. ożenił się z Teresą Walczak i przeniósł na gospodarstwo żony do Sabałów w Kościelisku. W rodzinnej chałupie na Krzeptówce pozostał brat Jędrzej. Sabała nie zajmował się wiele pracą na roli. Pociągało go swobodne życie, myśliwskie wędrówki po Tatrach, dawna muzyka i pieśni góralskie, wesołe gawędy w dobranej kompanii. Zawarta w 1873 r. znajomość, a następnie przyjaźń z dr Chałubińskim, wprowadziła go w krąg wybitnych ludzi epoki przebywających wówczas w Zakopanem. Przywiązany do rodzimej tradycji uzdolniony gawędziarz i muzykant cieszył się myśliwską sławą. Towarzyski Sabała zyskał licznych przyjaciół i szeroką popularność. W środowisku zafascynowanym nowo poznaną podhalańską kulturą uznany został za symbol dawnej góralszczyzny.

W literaturze utrwalono zabarwione swoistą filozofią i humorem opowieści Sabały, ludowe bajki i wspomnienia z wypraw myśliwskich. Spisywali je: Stanisław Witkiewicz, Bronisław Dembowski, Henryk Sienkiewicz, Andrzej Tylka Suleja, Andrzej Stopka Nazimek i inni. Baśnie Sabały inspirowały innych pisarzy w tym Kazimierza Przerwę-Tetmajera i Władysława Orkana. Grywane przez Sabałę stare melodie góralskie opracował Jan Kleczyński. Sabała zmarł 8 grudnia 1894 r. Pochowano go na Starym Cmentarzu w Zakopanem. Dowodem szacunku współczesnego społeczeństwa było umieszczenie postaci Sabały przy pomniku dr Chałubińskiego wykonanym przez rzeźbiarza Jana Nalborczyka. 

GPS: N49.28292 E19.92046  
Położenie: Po południowej stronie ul. Kościeliska. W drodze na drogę pod Reglami (na wys. doliny pod Bramką).