Czerteż - cerkiew

Zespół cerkiewny w Czerteżu 

*****

Oddział MBL w Sanoku

Klucze znajdują się u pana Jana Hałajcio, Zabłotce 61, tel: 013-46-320-15

Więcej zdjęć: https://photos.app.goo.gl/9K2CDnxUaiSqPPuMA

Jedną z najcenniejszych i najpiękniejszych cerkwi w województwie podkarpackim, ale także w Polsce, jest niewątpliwie świątynia w Czerteżu. Znajduje się ona na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu starych drzew (dębów i lip), po wschodniej stronie drogi wiodącej z Sanoka do Rzeszowa. Dotarcie do niej z centrum Sanoka nie jest trudne, gdyż od ostatniego przystanku komunikacji miejskiej linii nr 5 jest to zaledwie 10 minut marszu.

Ta piękna drewniana świątynia była niegdyś parafialną cerkwią greckokatolicką pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Zbudowano ja w roku 1742 staraniem miejscowego księdza Jana Pacławskiego. Remontowano ją w roku 1836, wówczas  kopuły nad prezbiterium (wiwtarem) oraz babińcem (narteksem) zastąpiono dachami dwuspadowymi oraz wykonano sklepienia kolebkowe. Kolejny remont odbył się w 1921 roku, kiedy to zmieniono elewację zachodnią oraz dachy, a chór przeniesiono z nawy głównej do babińca (narteksu). podczas  prac w 1967 roku zrekonstruowano okna. Ostatni remont miał miejsce końcem lat dziewięćdziesiątych dwudziestego stulecia, kiedy to cerkiew, po wieloletnim używaniu przez kościół rzymskokatolicki, przeszła w 1995 roku ponownie w użytkowanie grekokatolików.

Jest ona obecnie cerkwią Fundacji im. Metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Nabożeństwa greckokatolickie są  sprawowane w pierwszą niedziele miesiąca od maja do września. Warto wspomnieć, że nie jest to pierwsza świątynia w tej miejscowości, gdyż informacja o starszej cerkwi pochodzi z 1448 roku. Obiekt jest drewniany, orientowany, trójdzielny, konstrukcji zrębowej z ostatkami. Częściowo szalowany gontem. Posadowiony na kamiennej podmurówce. W przedłużeniu prezbiterium (wiwtara) od wschodu znajduje się zakrystia, wzniesiona po 1836 roku. Nawa główna szersza, od zachodu węższy babiniec (narteks). Nawa we wnętrzu otwarta w kierunku babińca arkad. W prezbiterium i babińcu sklepienia kolebkowe. Nad nawą główną, na ośmiobocznym tamburze strop belkowy. Chór muzyczny wsparty w babińcu na dwóch, drewnianych, profilowanych słupach z parapetem wybrzuszonym na osi.

Na ścianach nawy zachowane polichromie figuralne, z których jedna przedstawia księżną Olgę, a druga św. Włodzimierza Wielkiego. Ta ostatnia niestety uszkodzona, gdyż wraz ze stara belką usunięto część postaci, której nie zrekonstruowano. Zewnątrz cerkiew obiega wydatny daszek okapowy (soboty) wsparty na belkach zrębu (rysiach), pobity gontem. Od zachodu wejście do babińca przez prostokątny portal z rzezanymi gwiazdami i napisem, niestety częściowo przysłonięty nowymi drzwiami, nie bardzo pasującymi do cerkwi.

Stare drzwi drewniane z okuciami, do zakrystii z 1 połowy dziewiętnastego wieku, zaś do babińca wykonane około połowy osiemnastego wieku ze starym, drewnianym zamkiem, zamykanym ciekawym kutym kluczem o nietypowym kształcie. Dachy dwuspadowe, kryte gontem, nad nawą główną cebulasta, oktogonalna kopuła pobita gontem, zwieńczona ośmioboczną, pełną (pozorną) latarnią.

Ikonostas i wyposażenie wnętrza niestety nie zachowało się. Fragmenty ikonostasu znajdują się zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, obrazy zaś i ikony w różnych okolicznych kościołach. Zachowały się jedynie dwa posynodalne ołtarze boczne z dziewiętnastowiecznymi ikonami. W lewym scena Zwiastowania, zaś w prawym Zmartwychwstania. Ikony te odkryto przypadkowo, podczas  próby "uporządkowania" dwudziestowiecznych ikon Bogurodzicy i Chrystusa, gdyż umieszczone były "niekanonicznie" tj. Maryja po prawej, a Jezus po lewej stronie dawnego ikonostasu. Stwierdzono, że Są one przykręcone na starych, dziewiętnastowiecznych ikonach. We wnętrzu znajduje się również obraz przedstawiający Trójcę Świętą, pochodzący z 1877 roku, fundowany przez Eliasza Galanka.

Przed świątynią, w osi cerkwi, znajduje się drewniana dzwonnica słupowo-zrębowa, postawiona w 1887 roku przez cieślę Seńka Kiktę. Remontowana w 1960 roku. Szalowana deskami w pionie. Na rzucie kwadratu o dwóch kondygnacjach: dolna konstrukcji słupowej z przejściem na przestrzał, górna konstrukcji zrębowej, oddzielona daszkiem okapowym, z prostokątnymi okienkami. Dołem dzwonnicy biegnie fartuch. Wewnątrz portal z rzezanymi rozetami, datą budowy i nazwiskiem cieśli. Pokryta dachem namiotowym o falistych połaciach pobitym gontem, zwieńczonym czworoboczną pełną (pozorną) latarnią.

Po remoncie w 1967 roku planowano uczynienie z niej filii MBL w Sanoku. Jednakże w Boże Narodzenie wdarli się do cerkwi siłą mieszkańcy Czerteża, a w 1968 roku władze uznały status quo i aż do 1995 roku odbywały się tu nabożeństwa rzymskokatolickie. Wtedy to bowiem powstał we wsi nowy, murowany kościół i cerkiew nie była już potrzebna. Ostatnimi opiekunami cerkwi byli Słoneccy z Jurowiec. Obok cerkwi znajduje się stary, przycerkiewny cmentarzyk. Od października 2008 roku właścicielem i opiekunem cerkwi jest 

Fundacja Metropolity Andrzeja Szeptyckiego.

Tekst: Robert Bańkosz, ze strony: www.filokalia.pl/o-cerkwi