Czerteż - cerkiew

Zespół cerkiewny w Czerteżu 

*****

Oddział MBL w Sanoku

Klucze znajdują się u pana Jana Hałajcio, Zabłotce 61, tel: 013-46-320-15

Więcej zdjęć: https://photos.app.goo.gl/9K2CDnxUaiSqPPuMA

Jedną z najcenniejszych i najpiękniejszych cerkwi w województwie 

podkarpackim, ale także w Polsce, jest niewątpliwie świątynia w 

Czerteżu. Znajduje się ona na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu 

starych drzew (dębów i lip), po wschodniej stronie drogi wiodącej z 

Sanoka do Rzeszowa. Dotarcie do niej z centrum Sanoka nie jest 

trudne, gdyż od ostatniego przystanku komunikacji miejskiej linii nr 

5 jest to zaledwie 10 minut marszu.

Ta piękna drewniana świątynia była niegdyś parafialną cerkwią 

greckokatolicką pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Zbudowano ja 

w roku 1742 staraniem miejscowego księdza Jana Pacławskiego. 

Remontowano ją w roku 1836, wówczas  kopuły nad prezbiterium 

(wiwtarem) oraz babińcem (narteksem) zastąpiono dachami dwuspadowymi 

oraz wykonano sklepienia kolebkowe. Kolejny remont odbył się w 1921 

roku, kiedy to zmieniono elewację zachodnią oraz dachy, a chór 

przeniesiono z nawy głównej do babińca (narteksu). podczas  prac w 

1967 roku zrekonstruowano okna. Ostatni remont miał miejsce końcem 

lat dziewięćdziesiątych dwudziestego stulecia, kiedy to cerkiew, po 

wieloletnim używaniu przez kościół rzymskokatolicki, przeszła w 1995 

roku ponownie w użytkowanie grekokatolików.

Jest ona obecnie cerkwią Fundacji im. Metropolity Andrzeja 

Szeptyckiego. Nabożeństwa greckokatolickie są  sprawowane w pierwszą 

niedziele miesiąca od maja do września. Warto wspomnieć, że nie jest 

to pierwsza świątynia w tej miejscowości, gdyż informacja o starszej 

cerkwi pochodzi z 1448 roku. Obiekt jest drewniany, orientowany, 

trójdzielny, konstrukcji zrębowej z ostatkami. Częściowo szalowany 

gontem. Posadowiony na kamiennej podmurówce. W przedłużeniu 

prezbiterium (wiwtara) od wschodu znajduje się zakrystia, wzniesiona 

po 1836 roku. Nawa główna szersza, od zachodu węższy babiniec 

(narteks). Nawa we wnętrzu otwarta w kierunku babińca arkadź. W 

prezbiterium i babińcu sklepienia kolebkowe. Nad nawą główną, na 

ośmiobocznym tamburze strop belkowy. Chór muzyczny wsparty w babińcu 

na dwóch, drewnianych, profilowanych słupach z parapetem 

wybrzuszonym na osi.

Na ścianach nawy zachowane polichromie figuralne, z których jedna 

przedstawia księżną Olgę, a druga św. Włodzimierza Wielkiego. Ta 

ostatnia niestety uszkodzona, gdyż wraz ze stara belką usunięto 

część postaci, której nie zrekonstruowano. Zewnątrz cerkiew obiega 

wydatny daszek okapowy (soboty) wsparty na belkach zrębu (rysiach), 

pobity gontem. Od zachodu wejście do babińca przez prostokątny 

portal z rzezanymi gwiazdami i napisem, niestety częściowo 

przysłonięty nowymi drzwiami, nie bardzo pasującymi do cerkwi.

<br /><br />

Stare drzwi drewniane z okuciami, do zakrystii z 1 połowy 

dziewiętnastego wieku, zaś do babińca wykonane około połowy 

osiemnastego wieku ze starym, drewnianym zamkiem, zamykanym ciekawym 

kutym kluczem o nietypowym kształcie. Dachy dwuspadowe, kryte 

gontem, nad nawą główną cebulasta, oktogonalna kopuła pobita gontem, 

zwieńczona ośmioboczną, pełną (pozorną) latarnią.

Ikonostas i wyposażenie wnętrza niestety nie zachowało się. 

Fragmenty ikonostasu znajdują się zbiorach Muzeum Budownictwa 

Ludowego w Sanoku, obrazy zaś i ikony w różnych okolicznych 

kościołach. Zachowały się jedynie dwa posynodalne ołtarze boczne z 

dziewiętnastowiecznymi ikonami. W lewym scena Zwiastowania, zaś w 

prawym Zmartwychwstania. Ikony te odkryto przypadkowo, podczas  

próby "uporządkowania" dwudziestowiecznych ikon Bogurodzicy i 

Chrystusa, gdyż umieszczone były "niekanonicznie" tj. Maryja po 

prawej, a Jezus po lewej stronie dawnego ikonostasu. Stwierdzono, że 

Są one przykręcone na starych, dziewiętnastowiecznych ikonach. We 

wnętrzu znajduje się również obraz przedstawiający Trójcę Świętą, 

pochodzący z 1877 roku, fundowany przez Eliasza Galanka.

Przed świątynią, w osi cerkwi, znajduje się drewniana dzwonnica 

słupowo-zrębowa, postawiona w 1887 roku przez cieślę Seńka Kiktę. 

Remontowana w 1960 roku. Szalowana deskami w pionie. Na rzucie 

kwadratu o dwóch kondygnacjach: dolna konstrukcji słupowej z 

przejściem na przestrzał, górna konstrukcji zrębowej, oddzielona 

daszkiem okapowym, z prostokątnymi okienkami. Dołem dzwonnicy 

biegnie fartuch. Wewnątrz portal z rzezanymi rozetami, datą budowy i 

nazwiskiem cieśli. Pokryta dachem namiotowym o falistych połaciach 

pobitym gontem, zwieńczonym czworoboczną pełną (pozorną) latarnią.

Po remoncie w 1967 roku planowano uczynienie z niej filii MBL w 

Sanoku. Jednakże w Boże Narodzenie wdarli się do cerkwi siłą 

mieszkańcy Czerteża, a w 1968 roku władze uznały status quo i aż do 

1995 roku odbywały się tu nabożeństwa rzymskokatolickie. Wtedy to 

bowiem powstał we wsi nowy, murowany kościół i cerkiew nie była już 

potrzebna. Ostatnimi opiekunami cerkwi byli Słoneccy z Jurowiec. 

Obok cerkwi znajduje się stary, przycerkiewny cmentarzyk.

Od października 2008 roku właścicielem i opiekunem cerkwi jest 

Fundacja Metropolity Andrzeja Szeptyckiego.

Tekst: Robert Bańkosz, ze strony: www.filokalia.pl/o-cerkwi